معرفی واحد
مطابق با آیین نامه بهداشت محیط مصوب مورخه 1371/4/24 هیات دولت جمهوری اسلامی ایران و همچنین آیین‌نامه اجرایی قانون اصلاح ماده 13 قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب 1392/3/18، تعریف حقوقی بهداشت محیط عبارت است از کنترل عواملی از محیط زندگی که به گونه‌ای روی سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان تاثیر می‌گذارند به مجموعه‌ای از آب و هوا و خاک و روابط بین آنها و کلیه موجودات زنده محیط می‌گویند. به طور کلی محیط به مجموعه‌ای از عوامل و شرایط خارجی و تاثیرات وارده ناشی از آنها بر زندگی یک موجود اطلاق می‌گردد.
ارتقاء سلامت و نقش مؤثر کنترل عوامل محیطی در آن از مباحثی بوده که از گذشته دور سیستمهای بهداشتی و درمانی به دنبال آن بوده اند. در این بین استانداردهای محیط سالم و تبیین شرایط زیست محیطی مطلوب جهت ارتقاء سلامت از وظایف و رسالتهای اصلی وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی به شمار می رود. لزوم بررسی و شناخت کامل مخاطرات محیطی و در نظر گرفتن یک تهدیدات سنتی و مدرن هنگامی خود را می نمایاند که بدانیم بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان دسترسی به آب آشامیدنی سالم ندارند و حدود 350 میلیون نفر از امکانات بهسازی محیط زندگی برخوردار نمی باشند. مسائلی از این قبیل باعث می شود تا اهمیت نقش بهداشت محیط در کنترل بیماریها و ارتقاء سلامت مشخص گردد.
همچنین با پیشرفت علم و تکنولوژی و ورود مواد شیمیایی متعدد در عرصه های تولید و زندگی عوارض وابسته به شغل و سوانح و حوادث ناشی از کار، دشواریهایی همچون تراکم جمعیت در کارگاهها و اشتغال در محیطهای کار نامناسب و یا عوارض ناشی از سموم صنعتی که علاوه بر تهدید سلامت کارگران سلامت جامعه را نیز تهدید می کند موجب شده است که ملتها و دولتها با اهمیت بهداشت شغلی ( بهداشت حرفه ای ) که علم شناسایی و ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور و شرایط نامساعد محیط کار با هدف تأمین ونگهداری وبهبود سطح سلامت شاغلین و افراد وابسته به آنها می باشد توجه بیشتری داشته باشند.
شرح وظایف
1) بهداشت آب و فاضلاب
2) بهداشت مواد غذایی
3) سموم و مواد گندزدا
4) مبارزه با حشرات و جوندگان
5) اجرا و پایش برنامه حذف جوش شیرین
6) ارزشیابی و نظارت بر وضعیت بهداشت محیط مراکز آموزش عالی و واحد های تابعه
7) ارزشیابی و نظارت بر وضعیت بهداشت محیط پایانه های مسافربری و باربری فرودگاهها
8) ارزشیابی و نظارت بر وضعیت بهداشت محیط کشتارگاهها
10) ارزشیابی و نظارت بر وضعیت بهداشت محیط بیمارستانها
11) ارزشیابی و نظارت بر بهداشت محیط استخرهای شنا
12) ارزشیابی و نظارت بر بهداشت محیط مدارس
13) ارزشیابی و نظارت بر بهداشت محیط مساجد
14) ارزشیابی و نظارت بر بهداشت محیط اماکن پذیرایی بین راهی
15) نظارت و کنترل مراکز کاربرد پرتوهای یونساز در پزشکی
16) طرح روستای سالم
17) آموزشگاه اصناف
18) اجرای برنامه یدسنجی
19)رسیدگی به شکایات
20) برنامه مبارزه با استعمال دخانیات
21) برنامه کاهش اثرات بلایای طبیعی
22) نظارت بر وضعیت حمل و دفع صحیح زباله در مناطق روستایی و جلب مشارکتهای مردمی
23 ) نظارت بر وضعیت حمل و دفع صحیح زباله در مناطق شهری
24) اجرای طرح تشدید بهداشت محیط
25) بهداشت هوا
26) انجام برنامه های آموزشی
27)اجرای ستاد فوریت های بهداشت محیط
28) ارزشیابی و نظارت بر مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی
29) همکاری برون بخشی در بهبود کیفیت نان در اداره غله و کمیسیون تشخیص و تعزیرات آردو نان
بازدید بهداشتی اماکن عمومی و مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی:
بازرسان بهداشت محیط در مراکز بهداشتی درمانی و پایگاههای بهداشتی بطور مستقل و یا با همکاری بهورز در خانه های بهداشت با تنظیم فرمهای آیین نامه مربوطه ومطابق قانونی به نام (اصلاحیه ماده13) نسبت به بازدید از اماکن و مراکز مرتبط اقدام می‌نمایند. در این بازدیدها در صورت وجود نقص بسته به میزان نواقص معلت 15 الی 60 روزه جهت رفع نواقص به آنها داده می‌شود. بعد از سپری شدن مهلت مقرر، بازدید مجدد صورت گرفته و در صورت عدم رفع نواقص بازرس کتباً پیشنهاد تعطیلی محل کسب مورد نظر را نوشته و با موافقت مسئول مرکز بهداشتی درمانی، اخطاریه تعطیلی 24 یا 48 ساعته را به متصدی متخلف تحویل می‌دهد. بعد از اتمام مهلت مقرر ، محل کسب مورد نظر با حضور نماینده انتظامی و با تنظیم صورت جلسه لاک و مهر می‌شود. بازگشایی محل کسب تعطیل شده بعد از درخواست کتبی متصدی برای رفع نواقص و موافقت رئیس مرکز با تنظیم صورت جلسه صورت می‌گیرد. متصدی در حین بهسازی، حق ارائه خدمت و عرضه مواد غذایی به مشتری را ندارد. شروع فعالیت مجدد متصدی منوط به تایید بازرس بهداشت محیط و صدور مجوز بهره برداری کتبی از مرکز مربوطه می‌باشد.
بهداشت محیط مدارس:
بازرسان بهداشت محیط در مراکز بهداشتی درمانی و پایگاههای بهداشتی و بهورزان در خانه های بهداشت، مطابق آیین نامه بهداشت مدارس، نسبت به بازدیدهای دوره‌ای از مدارس تحت پوشش اقدام و با تنظیم فرم های مربوطه، وضعیت عوامل بهداشت محیطی از قبیل: سرویس های بهداشتی، آبخوری ها، بوفه، دفع فاضلاب و دفع زباله را کنترل می‌کنند. در صورت وجود نواقص، آنها را کتباً به مدیر مدرسه ابلاغ و جهت حصول نتیجه تا رفع نواقص پیگیری را ادامه می‌دهند. در صورت عدم رفع نواقص مراتب کتباً به مرکز بهداشتی درمانی و در نهایت به مرکز بهداشت شهرستان اعلام می‌گردد.
مرکز بهداشت شهرستان، مطابق اصول هماهنگی‌های بین بخشی، اداره آموزش و پرورش را در جریان مشکلات بهداشتی مدارس قرار می‌دهد تا اقدامات لازم را انجام دهند.
بهسازی و احداث توالت های بهداشتی:
بعد از ابلاغ اعتبار عملیات بهداشت محیط روستا به مرکز بهداشت شهرستان ها به منظور بهسازی و یا احداث توالتهای بهداشتی برای خانواده‌های واجد شرایط، مطابق حداقل ضوابط بهداشتی، واحد بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان با توجه به سقف اعتبار تخصیصی، نسبت به برآورد و خرید مصالح مورد نیاز و ارسال آنها به خانه‌های بهداشت مربوطه اقدام می‌نماید. بهورز خانه های بهداشت با همکاری کاردان بهداشت محیط و یا کاردان رابط، با تشکیل جلسه با حضور اعضای شورای اسلامی روستا طی صورتجلسه‌ای ، اهداف برنامه را به آنها یادآوری نموده و نسبت به آموزش اهالی روستا قبل از اجرای طرح اقدام می‌نمایند. بهورز خانه های بهداشت و کاردان بهداشت محیط و یا کاردان رابط نسبت به تحویل مصالح به خانوارها با اخذ رسید مبادرت نموده و پیگیری های لازم را تا اتمام بهسازی توالتها ادامه داده و آمار پیشرفت فیزیکی برنامه را به مرکز بهداشتی درمانی ارسال می‌نمایند. آمار مربوط بعد از بررسی و تایید توسط مرکز یاد شده به مرکز بهداشت شهرستان ارسال می‌گردد. مرکز بهداشت شهرستان بعد از بررسی و تایید میزان پیشرفت فیزیکی برنامه نسبت به گزارش آن به مرکز بهداشت استان اقدام می‌نماید. بعضی مواقع بهسازی و احداث توالت های بهداشتی در روستاهای تحت پوشش با ترغیب بهورز و جلب مشارکت مردمی انجام می‌یابد.
جمع آوری و دفع بهداشتی زباله:
بعد از ابلاغ اعتبار عملیات بهداشت محیط روستا به مرکز بهداشت شهرستان به منظور جمع آوری و دفع بهداشتی زباله، واحد بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان با توجه به سقف اعتبار تخصیصی، نسبت به برآورد خرید مصالح مورد نیاز برنامه و ارسال آنها به خانه های بهداشت اقدام می‌نمایند. بهورز خانه بهداشت با همکاری کاردان بهداشت محیط و یا کاردان رابط، جلسه ای با حضور اعضای شورای روستا تشکیل و اهداف برنامه را به آنها یادآوری و نسبت به آموزش اهالی روستا قبل از اجرای طرح اقدام می‌نمایند. بعد از مشخص شدن و بلامانع بودن محل دفن زباله، در مورد مزبور با استفاده از بیل مکانیکی نسبت به حفر کانال اقدام می‌گردد. با انتخاب پاکبان، ایشان موظف می‌شود که در زمانهای مشخصی، زباله های خانوارهای روستایی را جمع‌آوری و در محل دفع نهایی با ریختن خاک دفن نماید. بهورز نسبت به ارسال آمار پیشرفت فیزیکی برنامه به مرکز بهداشتی درمانی روستایی اقدام و آمار مزبور بعد از بررسی و تایید توسط مرکز یاد شده به مرکز بهداشت شهرستان ارسال می‌گردد. مرکز بهداشت شهرستان، بعد از بررسی و تایید میزان پیشرفت فیزیکی برنامه نسبت به گزارش آن به مرکز بهداشت استان اقدام می‌نماید. بعضی مواقع طرح جمع آوری و دفع بهداشتی زباله درروستاهای تحت پوشش با ترغیب بهورز و مشارکت مردمی نیز انجام می‌یابد.
جمع آوری و دفع بهداشتی فضولات حیوانی:
بهورز خانه بهداشت با همکاری کاردان بهداشت محیط و یا کاردان رابط جلسه ای با حضور اعضای شورای روستا تشکیل و اهداف برنامه را به آنها یادآوری و نسبت به آگاه سازی اهالی روستا قبل از اجرای طرح اقدام می‌نماید. بعداز مشخص شدن و بلامانع بودن محل دفع فضولات حیوانی، خانوارها موظف می‌گردند فضولات و تپاله های حیوانی را به محل تعیین شده انتقال و از ریختن فضولات حیوانی به معابر عمومی خودداری نمایند. بهورز نسبت به ارسال آمار پیشرفت فیزیکی برنامه به مرکز بهداشتی درمانی روستایی اقدام و آمار مزبور بعد از بررسی و تایید توسط مرکز یادشده به مرکز بهداشت شهرستان ارسال می‌گردد. مرکز بهداشت شهرستان بعد از بررسی و تایید میزان پیشرفت فیزیکی برنامه نسبت به گزارش آن به مرکز بهداشت استان اقدام می‌نماید.
بهسازی منابع آب آشامیدنی:
کاردان یا کارشناس بهداشت محیط به اتفاق یهورز با بررسی و مطالعه وضعیت آب چشمه و موقعیت محل، جلسه‌ای با اعضای شورای روستا تشکیل و اهداف برنامه را به آنها یادآوری می‌نماید. بعد از جلب رضایت و همیاری شورای اسلامی روستا و اهالی، نسبت به یهسازی چشمه اقدام می‌گردد. بهورز نسبت به ارسال آمار پیشرفت برنامهبه مرکز بهداشتی درمانی روستایی اقدام و آمار مزبور بعد از بررسی و تایید توسط مرکز یادشده به مرکز بهداشت شهرستان ارسال می‌گردد. واحد بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان نیز، میزان پیشرفت فیزیکی برنامه را به مرکز بهداشت استان ارسال می‌نماید.
حذف جوش شیرین از پخت نان های سنتی:
بازرسان بهداشت محیط شهرستان ها طبق برنامه زمانبندی ارائه شده از طرف بهداشت استان پس از مراجعه به نانوایی های تحت پوشش از نان های پخته شده در نانوایی ها،نمونه های لازم را برداشته و به آزمایشگاه مواد غذایی اداره نظارت بر مواد غذایی تحویل می‌دهند. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش، متصدی متخلفی که از جوش شیرین در پخت نان استفاده نموده است جهت اقدامات قانونی به مراجع قانونی ( تعزیرات آرد و نان مستقر در فرمانداری) معرفی و نتایج آزمایشات و اقدامات انجام شده مطابق فرم مربوطه به مرکز بهداشت شهرستان ومطابق فرم مربوطه دیگری به صورت ماهانه ( تا بیستم هر ماه به صورت تلفنی و تا پایان ماه بعد به صورت کتبی) به مرکز بهداشت استان گزارش می‌شود.
کنترل استفاده از نمک ید دار در اماکن عمومی و مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی:
بهورز و بازرسان بهداشت محیط شهرستان ها طبق برنامه زمانبندی ماهانه، ضمن مراجعه به بیمارستان ها، رستوران ها؛ اغذیه فروشی ها، سربازخانه ها، کارگاه ها یا کارخانه ها، مهدهای کودک و مدارس در تمام مقاطع، نمک مورد استفاده آنها را در محل بوسیله کیت ید سنج از نظر وجود ید بررسی و نتایچ آزمایش را در فرم مربوطه ثبت می‌نمایند. اطلاعات پس از جمع بندی در مرکز بهداشت شهرستان بصورت سه ماهه به مرکز بهداشت استان ارسال می‌گردد. در مواردی که نمک مورد آزمایش فاقد ید باشد؛ ارائه آموزش جهت استفاده از نمک های ید دار استاندارد ضروری است.
کنترل عرضه نمک یددار در مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی:
بازرسان بهداشت محیط شهرستان ها طبق برنامه زمانبندی ماهانه ، ضمن مراجعه به مراکز تهیه ،توزیع و فروش مواد غذایی، از انواع مارک های موجود نمک یددار به طور تصادفی نمونه برداری و به آزمایشگاه مواد غذایی اداره نظارت بر مواد غذایی تحویل می‌دهند. پس از اعلام جواب آزمایش توسط آزمایشگاه نتایج به صورت سه ماهه در ستاد بهداشت شهرستان جمع بندی و طبق فرم مربوطه گزارش وضعیت نمک یددار به مرکز بهداشت استان گزارش می‌گردد. کارخانجات تولید کننده نمونه هایی که فاقد ید باشند، توسط مرکز بهداشت استان و از طریق" دفتر بهبود تغذیه جامعه" معاونت سلامت پیگیری می‌گردند.
کنترل تحویل شیر سالم به دانش آموزان:
بازرسان بهداشت محیط شهرستان ها، ضمن بازدید محموله شیرهای توزیعی در مدارس در صورت مشاهده شیرهای تاریخ گذشته یا فاسد، محموله های مورد نظر را با تنظیم صوتجلسه، وقیف می‌نمایند. در مواردی که بازرس بهداشت محیط از محموله نمونه برداری نماید، توزیع یا عدم توزیع شیر در مدارس منوط به اعلام جواب آزمایشگاه مواد غذایی می‌باشد. در صورتی که جواب آزمایشگاه مواد غذایی آلوده بودن نمونه را تایید نماید، محموله شیر پس از تنظیم صورتجلسه در حضور نمایندگان آموزش و پرورش،جهاد کشاورزی و شبکه بهداشت و درمان به کارخانه تولید کننده عودت داده می‌شود. گزارش اقدامات به صورت سه ماهه در مرکز بهداشت شهرستان تنظیم و به مرکز بهداشت استان ارسال می‌شود.
کنترل عرضه مواد غذایی سالم در مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی:
بازرسان بهداشت محیط شهرستان ها مطابق شرح وظایف استاندارد خود در زمینه کنترل بهداشت مواد غذایی در برخورد با مواد غذایی فاسد، تاریخ گذشته و مواد غذایی غیر مجاز (اعلام شده از طرف مرکز سلامت محیط و کار و اداره کل نظارت ر مواد غذایی) پس از تنظیم صورتجلسات استاندارد، اقدام به توقیف و جمع آوری مواد غذایی موصوف نموده و موارد کشف شده را طبق فرم استاندارد به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می‌نماید. موارد کشف شده پس از جمع بندی گزارش کلیه مراکز در مرکز بهداشت شهرستان، بصورت سه ماهه مطابق همان فرم به مرکز بهداشت استان گزارش می‌گردد. در صورت برخورد با موارد مشکوک اقدام به نمونه برداری و ارسال به آزماشگاه مواد غذایی می‌شود. بعد از اعلام نتیجه از آزمایشگاه در صورت مثبت بودن آلودگی، اقدام قانونی لازم صورت می‌گیرد.
مبارزه با حشرات و جوندگان موذی:
جهت کنترل بعضی از بیماریها در محیط ( بیمارستان، مراکز بهداشتی درمانی، غسالخانه ها و...) با استفاده از گندزداها و یا سموم مجاز اماکن مربوطه گندزدایی یا سمپاشی می‌شوند. برای این منظور کادر مجرب بهداشت محیط با استفاده از مواد و تجهیزات موجود مطابق استاندارهای مصوب نسبت به انجام عملیات سمپاشی و گندزدایی اقدام می کنند. شرح عملیات در فرم مخصوص صورتجلسه می‌گردد.
کنترل سلامت آب شرب:
بازرسان بهداشت محیط شهرستان ها و کادر رابط خانه های بداشت طبق استاندارد های ارائه شده از طرف مرکز بهداشت استان (ازنظر تعداد نمونه و روش نمونه برداری) پس از مراجعه به محل مورد نظر از شبکه های آبرسانی شهری و روستایی نمونه هایی لازم را برداشته و به آزمایشگاه آب و فاضلاب شهرستان مربوطه تحویل می‌دهند. آزمایشگاه آب بعد از انجام آزمایش، جواب نمونه ها از طریق کادر بهداشت محیط و کادر رابط به خانه بداشت و یا مرکز بهداشتی درمانی شهری و پایگاه بهداشتی مربوطه ارجاع می‌دهند. در صورت وجودآلودگی در نمونه آب برداشت شده، مراتب به ستاد بهداشت محیط شهرستان مربوطه سریعاً اعلام و ستاد بهداشت محیط نیز مراتب را به ستاد بهداشت محیط استان و متولیان آب شرب (شرکت های آب و فاضلاب شهری یا روستایی) اعلام می‌نمایند. ضمناً کلیه فعالیت های پیشگفت به انضمام تست کلر باقیمانده آب شرب طی فرمهای مخصوص به ستاد بهداشت محیط استان به صورت ماهانه و فصلی و سالانه فرستاده می‌شوند.
سالم سازی سبزیجات (سبزیجاتی که بصورت خام مصرف می‌شوند.)
سالم سازی سبزیجات شامل موارد زیر می‌باشند:
1- پاکسازی 2- انگل زدایی 3- گندزدایی و میکروب کشی 4- شستشو
1- پاکسازی: ابتدا سبزیجات را بخوبی پاک کرده، شستشو می‌دهیم تا مواد زائد،گل و لای آن برطرف گردد.
2- انگل زدایی: سبزیجات پاکسازی شده را در یک ظرف 5 لیتری آب ریخته به ازاء هر لیتر آب 3 تا 5 قطره مایع ظرفشویی معمولی به آن اضافه کرده و قدری بهم می زنیم تا تمام سبزی داخل کف آب قرار گیرد. مدت 5 دقیقه سبزی را داخل کفاب نگه داشته و سپس سبزی را به آرامی با دست از کفاب جدا نموده، داخل سبد سبزی شوی ریخته و مجدداً با آب سالم شستشو می‌دهیم تا تخم انگل ها جدا گردند و کفاب مذکور را در فاضلاب تخلیه می‌نماییم.
3- گندزدایی و میکروب کشی: یک گرم یا نصف قاشق پودر پرکلرین 70 درصد را در ظرف پنج لیتری آب ریخته کاملاً حل کنید تا مجلول ضد عفونی کننده بدست آید. سپس سبزی انگل زدایی شده را برای مدت پنج دقیقه در محلول ضد عفونی کننده مذکور قرار داده تا میکروبهای آن از بین برود.
4- شستشو: سبزی ضدعفونی شده را مجدداً با آب سالم بشویید تا کلر باقیمانده از آن جدا شده و سپس مصرف نمائید.